“Арбай-Хоор” деп ырының сөстериниң чижээнге уругларны тыва улустуң аас чогаалынга даянып, улусчу ужурларга кижизидери

Национал школа хөгжүдер институттуң аныяк методист башкылары чайгы дыштанылга лагерьлеринче удаа-дараа үнүүшкүннерни кылган. Уругларга тыва оюннарның хевирлерин өөреткен, "Арбай-Хоор" деп ырның сөзүнге хөй кижиниң киржилгези-биле оюнну чогаадып тургускаш, чаштарны өөртүп, төрээн тыва дылынга сонуургалды оттурганнар.

Флэшмоб – уругларга этнопедагогиктиг кижизидилгелиг салдар чедирериниң бир аргазы

Өөредилге-кижизидилге адыры: “Арбай-Хоор” деп ырының сөстериниң чижээнге уругларны тыва улустуң аас чогаалынга даянып, улусчу ужурларга кижизидери.

Сорулгалары:

- Школа назылыг уругларның тыва дылга аас чугаазын сайзырадыры;

-Чоннуң улусчу онзагайларын сонуургадыры;

-Уругнуң шимчээшкинин идепкейжидери, эш-өөрү-биле харылзаштырары, боду башкарлырынга чаңчыктырары.

Сорулгаларны чедип алырда, кылып чорудар ажылдар:

1. Школа назылыг уругларны кадык амыдыралга кижизидери.

2. Уругларның чогаадыкчы чоруун болгаш чугаа-домаан сайзырадыры.

3. Уругларга ритмни хүлээп алырынга, аялганы дыңнаарынга, сактып алырынга, кичээнгейин сайзырадырынга, шимчээшкиннерни аялга болгаш сөстер-биле таарыштырып билиринге деткимчени чедирери сайзырадыр.

4. Уругларны бодунуң сагыш-сеткилин болгаш эмоцияларын илередиринге болгаш флэшмоб дузазы-биле чогаадыкчы чорукка, боду башкарлырынга кижизидери.

Ажыглаар чуулдер:

Флэшмоб, национал инструментилерге аялга, «Арбай-Хоор» деп ырының сөстери, ритмиктиг шимчээшкиннер . Буклеттерде ырының сөзү; чагыглар.

Хевири: кижизидилге-хөглээшкинниг, оюн-тоглаа, хөй киржикчилерлиг

Уругларга даалга: “Арбай-Хоор” деп ырының сөстерин шээжилээр.

Чедип алыр ужурлуг түңнел:

Ритмиктиг композицияны, флэшмобту кылып көргеш, уруглар оларны боттарының хуузунда туружу-биле ажыглап, төрээн чериниң культуразын сонуургаар ужурлуг.

Кол чүүл - бодунуң чонунуң улусчу онзагайларын өрениринге, трээн дылынга чугаа сайзырадырынга, бодунуң сагыш-сеткилин, эмоцияларын төрээн дылынга илередир күзелин оттурарынга эргежок чугула чылдагаанны болгаш байдалды тургузары болур.

Флэшмобтуң чорудуу:

Башкарыкчы: -Уруглар, “ Арбай-Хоор” деп оюн ойнаксап тур силер бе? Уруглар: - Ийе!!! (шупту деңге)

Башкарыкчы: - Арбай-Хоорлаар бис бе? Че-ве!!!

Уруглар: - Ийе!!! Че-ве!!! (шупту деңге)

1-ги башкарыкчы “Арбай-Хоор” деп ырының сөстерин ритм аайы-биле номчуур. Уруглар башкарыкчының сөстерин катаптаар Башкарыкчы шимчээшкиннерни көргүзер. Флэшмобтуң үези уругларның сонуургалдыындан хамааржыр.

Шимчээшкиннерни башкарыкчы боду шилип ап болур, олар уругларны сонуургадыр, хөгледир, бөдүүн, чараш болгаш танцы-сам хевирлиг болур.

Уругларның үнелээшкини:

Башкарыкчы: Уруглар, “Арбай-Хоор солун болду бе?

Уруглар: - Ийе!!! (шупту деңге)

Башкарыкчы: - отрядыңарга “Арбай-Хоорлап” ойнаар силер бе? Уруглар: - Ийе!!! (шупту деңге)

Түңнел:

Ритмиктиг композицияны флэшмобка кылып көргеш, уруглар оларны боттарының хуузунда туружу-биле ажыглап, төрээн чериниң культуразын сонуургап, ажыглаар ужурлуг. Кол чүүл - бодунуң чонунуң этниктиг онзагайларын өөрениринге, төрээн дылынга чугаа сайзырадырынга, бодунуң сагыш-сеткилин, эмоцияларын төрээн дылынга илередир күзелин оттурарынга эргежок чугула чылдагаанны болгаш байдалды тургузары болур.

Ажыглаар материал:

“Арбай-Хоор” (сөзү Ондар Бавуужап, аялгазы Ооржак Кара-Кат)

Ажыл-ишке дадыккан

Адыжывыс каям, эш,

Анай-чашты чаптап.

Арбай-хоорлап ойнаал.

Арбай-хоор,…

Чеди чылын төрүвээн

Черге хонар өшкүзүн

Улуг-Эргек дөгергеш,

Ужа-төжүн салган.

Башкы - уваа салаалар

Пашты долдур дүлгеннер,

Бичии- уваа салаалар

Бичии бүүрек манааннар.

Арбай-Хоор

Чупу-чупу чудуруум,

Чудук ышкаш билээм,

Кып-кыры, өп-өжүн,Чап-чарын

Кижиргенчиг колдуктар.

“Арбай-Хоор” (сөзү Е.Танова, аялгазы А.Танов)

Адыжыңар көргүзүңер,

Арбай-хоорлап ойнаалыңар.

Арбай-Хоор, арбай-хоор,

Арбай-Хоор, арбай-хоор.

Чупу-чупу чудуруум,

Чудук ышкаш билээм,

Кып-кыры, өп-өжүн,

Чап-чарын

Кижиргенчиг колдуктар.

Улуг-Эргек уруктазын.

Башкы-салаа балыктазын

Арбай-Хоор, арбай-хоор,

Арбай-Хоор, арбай-хоор.

Чупу-чупу чудуруум,

Чудук ышкаш билээм,

Кып-кыры, өп-өжүн,

Чап-чарын

Кижиргенчиг колдуктар

Ортаа-салаа одун салзын

Кемчок салаа кедээр орзун.

Арбай-Хоор, арбай-хоор,

Арбай-Хоор, арбай-хоор.

Чупу-чупу чудуруум,

Чудук ышкаш билээм,

Кып-кыры, өп-өжүн,

Чап-чарын

Кижиргенчиг колдуктар.

Хеймер-салаа кежээ болзун,

Олут орбас, орлан болзун.

Арбай-Хоор, арбай-хоор,

Арбай-Хоор, арбай-хоор.

Чупу-чупу чудуруум,

Чудук ышкаш билээм,

Кып-кыры, өп-өжүн,

Чап-чарын

Кижиргенчиг колдуктар.

Буклеттер:

1. “Арбай-Хоор” деп ырының сөзү.

2. Кижизидилге дугайында үлегер домактар.

Бодун кижизидер дизе,

Боданыр херек.

Эки чагыгны эдерерге,

Эжик ажып берген-биле дөмей.

Эр кижи бодалдыг чоруур,

Эки-бакты ылгап чоруур.

Үзер буга мыйыс дөгээр,

Үлегер билбес күш дөгээр.

Эки кижээ эш хөй

Эки аътка ээ хөй.

Будуктуг ыяшка куш чыглыр,

Буянныг өгге чон чыглыр.

Ада тоогузу – алдын,

Ие тоогузу – монгун.

Чаңчыл билчир – чоок төрел,

Дылын билчир – хан төрел.

Адын камнап чор,

Адан сактып чор.

Ада өлзе-даа оглу артар,

Аъды өлзе-даа эзери артар.

Амыдыралга ынак- сегиир,

Ажы-төлге ынак - байыыр

Бак сагыш башка халдаар.

Сеткилге ак херек,

Ажылга шынар херек.

Балды чокта ыяш берге,

Башкы чокта эртем берге.

Национал школа хөгжүдер институт.

Этнопедагогиктиг шинчилелдер лабораториязы.

Тургускан: Салчак А.К.